Hiru istorio

Kainek bekaitza mundura ekarri zuenetik denok sentitu izan omen dugu inoiz edo behin.

Historia, mitologia, Biblia, adibidez beteak daude.

Jose, Egiptoko Printzearen istorioak kontatzen du Jose bere aita eta anaiekin bizi zela.

Oso haur berezia zen, ametsak interpretatu zitzakeen eta. Gainera seme txikiena zen eta bere aitarentzat semerik kutunena zela pentsatzen zuten beste hamar anai-arrebek.

Hazi ahala gero eta seme kutunagoa bihurtu zen Jose eta anaiek gero eta gorroto handiagoa zioten, jeloskor zeuden, bekaitzak haien bihotzak jaten zituen.

Bekaitza hain handia zen, Jose hiltzea erabaki zuten.

Hori egiteko, Jose basamortura eraman zuten, baina bidean, plana aldatu zen eta merkatariei esklabo saldu zieten. Aitari hilda zegoela esan zioten.

Horrela Egiptora iritsi zen eta Faraonen ondoan lan egin zuen.

JoseK arrakasta handia zuen eta bere dohainarekin Faraoia eta Egipto salbatu zituen. Oso pozik bizi zenean bere aita eta bere anaiak miseria gorrian agertu ziren eta Josek barkatu egin zien.

Bekaitza agertzen da gure artean konparaketak egiten baditugu. Beti, aurkituko dugu norbaitek duen etxea gurea baino handiagoa dela, norbaitek duen itxura gurea baino politagoa dela, edo norbait gu baino azkarragoa dela , diru gehiago daukala, eta abar.

Kontuz ibili behar dugu, bekaitzik ez sentitzeko, gure buruarentzat besteak baino kaltegarriagoa da eta.

Bi ipuintxo gehiago:

Lehenengoa: Gizon bati gertatu zitzaion. Behin batez bere lanean lankide batek hurbildu eta esan zion barkamena eskatu behar ziola bekaitza sentitzeagatik. Gure gizonak galdetu zion zergatik eta bere lankideak alargundu zela erantzun zion. Erantzunak harritu egin zuen, noski.

Honetan bi falta aurkitzen dira: bat bekaitza eta bestea lankideak bere emaztea hilda egotea nahi zuela.

Bigarrena: Alegi bat da. Basoan, behin, ipurtargi bat oso lasai zebilen. Bat-batean konturatu zen suge bat bere atzean zegoela. Azkar baina lasai, bere bidea jarraitu zuen. Eguna pasa eta gero, sugea han zegoen, bere atzean, eta ipurtargia urduritzen hasi zen. Hiru egun ondoren, nekatuta, sugearekin hitz egitea erabaki zuen. Adar batean kokatu zen, sugeari begiratu zion eta galdetu zion: “Galdera batzuk egin niezazkizuke?” Sugeak ez zuela ohiturarik baina baietz erantzun zion.

-ipurtargiak: “ Nik zerbait egin dut zure kontra?”

- sugeak: “Ez”

-ipurtargiak: “Zure elika-katean nago?”

-sugeak: “Ez”

-ipurtargiak: “Orduan, zergatik jan nahi nauzu?”

-sugeak: “Ezin dut jasan zure dirdira!!!”

Kontuz ibili behar dugu gure dirdira ez galtzeko.

Edalontzia

“Bulego batean, edalontzi bat zegoen eta guztien bekaizkeria beregana erakartzen zuen haren neurriagatik: 500mililitrokoa zen!. Haren neurriagatik ez zen beharrezkoa beti betetzen ari izatea eta, gainera, 4-edalontziko dietarako egokiena zen.
Haren jabea lanez aldatu zen egunean berarekin joan zen edalontzia.

Lan berrian, bere edalontzia beteta zegokion tokira joan zen nagusia, eta bat-batean, bere edalontzitik ura zorrotadaka isurtzen hasi zen. Apurtuta ote zegoen?
Ez. Bere edalontzia negar egiten ari zen.
Negar egiten ari zen jadanik ez zelako denen bekaitzen iturri. Bulego hartan bazeuden beste edalontzi batzuk: 620mlkoak, 750mlkoak, baita ia litro bateko bat ere.
Ez zen ordurako denen arteko edalontzirik onena eta jabea edalontzia aldatu ala ez pentsatzen ari zen.
Ipuin motz honekin oso argi dago bekaizkerien jatorria, eta nahiz eta oso normala izan sentimendu hori, jendearen apaltasuna piztuta ekidin dezakegu

Txileko Chaqueteoa

Jorge Luis Borgesek esan omen zuen inbidia oso espainiarra zela, zerbait ona dela esateko “inbidiagarria da” baitiote. Eta José Luis Garci zuzendariak esan zuen inbidiak herritasuna izango balu, espainiarra izango litzatekeela. Ez dakit espainiarrak munduko bekaiztienak diren, baina argi dago hori egia balitz, txiletarrok gure ama lurraren joera hori heredatu dugula.

Bekaizkeria-mota berezia daukagu txiletarrok. “Chaqueteo” deitzen dugu. Sentimendu hori sentiarazten digute nolabait fama izaten dutenek edo bat-batean fama lortzen dutenek. Ikusten denez ez zaigu gustatzen inork fama lortzen duenean gure gustuko izateari uzten dio; fama lortu duen laguna ez zaigu gustatzen.

Lagun bati ongi badoakio berehala kritikatu dugu eta “nori irabazi dio horrek?” edo “zer dela uste du horrek” edo antzeko galdera entzun daiteke galderak entzun daitezke. Gu oso kritikoak gara baina gehienetan kritikoegiak esango nuke.

Horregatik ez dugu idolorik. Ez behintzat Argentinakoek bezala. Maradona txiletarra balitz, droga kontsumitzen harrapatu zuten lehen aldian gaitzetsiko zuten hedabideek, eta ez zen selekzioaren entrenatzaile izango.

Lehen fama handia izaten zuten artista asko pobre eta bakarrik hil dira. Baina, beharbada, hori da gure zorigaitzetako beste bat: eskergabetasuna. Artistak horrela amaitzen du bizitza “Txileko ordainketa” jaso duela esaten da eta hori da beste kontu bat.

Salieri Mozarten bekaitz

Nik film bat ikusi nuen, bekaitzari buruz hitz egiten zuen. Antonio Salieriren historioa zen. Pelikula hura Amadeus zen. Mozart Antonio Salierik pozoinduta hil zelako zurrumurrua zabaldu zen Vienan, Salierik Mozarten jeinua gorroto omen zuelako.
Antonio Salieri Italiako musikagilea zen, biolinista, eta azpikerian aritu zen Mozarten aurka, oso lehiakide arriskutsutzat baitzuen.

Inork frogatu ez duen zurrumurrua- Salierik Mozart pozoituta hil zuela-–, Nikolai Rimski-Korsakovek opera bat eta Amadeus filma egiteko baliatu zuen.

Beste zururmurru batek Wolfang Amadeus Mozart plagiatu zuela esaten zuen.
Lehia hori 1790ren inguruan hasi zen, Mozartek Salieri plagioaz salatu salatu zuenean. Momentu hartan Mozartek fama handia zuen, baina Salieri gainbeherakadan omen zihoan. Bere biziaren kontrako atentatua egin nahi zuela ere salatu zuen.
Mozarten susmoa hasi zen Salierik Wurtembergeko printzesaren irakasle lanpostua kendu zionean, 1780an.
Hurrengo urtean, Mozartek printzesaren piano-irakasle lana ere galdu egin zuen.
Mozartek “Las Bodas de Figaro” lehen aldiz antzeztu ondoren, Salieri salatu zuen opera zapuzten saiatzeagatik , eta estreinaldiari boikota egiteagatik.
Bere bizitzaren amaieran Salieriren osasunak okerrera egin zuen. Itsu gelditu eta bere azken urteak ospitalean eman zituen. Urte horietan Salierik Mozarten heriotzaren errudun izan zela aitortu zuen.

Valdés Penintsulako baleak

"Baleak eta euskaldunak" saioa egin ondoren, gure herriko baleez hitz egingo dugu.

Egia esan, ez dut ia ezer baleei buruz ezagutzen. Areago, ez dut inoiz balearik ikusi (beno, bakarrik telebistan, baina ez da gauza bera, noski). Horregatik, interneten aurkitu dudan testu txiki bat itzuliko dut.

Valdés Penintsulan agertzen den balea “Franca Austral”-a da eta artikulu honen arabera, ezpezie hau oso lagunkoia, soziablea, denez, arazorik gabe ikus daiteke, bai kostaldetik, bai txalupa turistiko batetik. Argentinan monumentu naturala aitortu dute eta urtero gero eta jende gehiago etortzen da izugarrizko animali hau ikustera.
“Franca Austral” baleak, buruan sortzen zaizkien kailuei esker, oso erraz identifikatzen dira. Ez dute bizkar-hegatsik, isats-hegatsa baizik (salto egiten dutenean ondo ikus daiteke).

Ugaztuna (ugatzak-mamas-dituena) izateagatik 4 edo 5 minutu bakarrik ematen dituzte uretan murgilduta. Dena den, arriskuan egonez gero, 40 minutu arte iraun dezakete eta ez dute150 metroko sakonera gainditzen.
Nahiz eta Antartidan elikatzen diren (planktonez), Valdés Peninsulara ugaltzera joaten dira urtero. Maiatzetik abendura leku berean daudenez, peninsula bihurtu da baleak begiratzeko munduko tokirik onenetakoa.
Amak eta kumeak beti elkarrekin egoten dira eta jolasten ikustea oso hunkigarria da. Nolanahi ere, oraindik jazartzen jarraitzen dute.
“Franca Austral”-a 50 urtera hel daiteke eta, ehiza egonda ere, balea-populazioa ehuneko 7,5 gehitzen da urtero.

Baleak Argentinako kostaldean

"Baleak eta euskaldunak" saioa egin ondoren, gure herriko baleez hitz egingo dugu.

Valdes Penintsula Chubut probintzian dago. Bere pasaia basamortukoa eta basatia da. 1999an 1999tik, toki hau Gizatasunaren Ondarea da. Han ikusi ahal dugu: “Punta Norte”, “Punta Delgada”, “Punta Pirámides”, “Caleta Valdés”, “ Txorien Irla” eta “Ameghino Istmo”.
Patagoniako Valdés Penintsulan bale-Frankak ikusi daitezke, munduan ez dago horrelako beste tokirik. Behatz-ahurrekin ukitu daitezkeela dakigu. Ekaina-azaroa bitartean puntu-puntuan etortzen baitira. Hegoan negua denean, baleek beren kumeentzat Antartidako ur hotzak baino nahiago dituzte Valdés Penintsulako ur epelagoak. Sakonera gutxiko urak dira hauek, eta baleak begien bistan izaten dituzu; izan ere, baleak eurak ere oso begiluzeak dira, dena ikusi nahi, eta itsasontzien ondoan ibiltzen dira. Hori aukera hori! 15 metro luze eta 40 tonako animalia bat ia ukitu ahal izatea! Neguan, baleek babestuagoak diren lekuak bilatzen dituzte erditzeko eta negu-hasieran, hamaika balea Nuevo golkora iristen dira. Valdes Penintsulan bizi diren baleak, balea-frankak dira eta haien bizi itxaropena berrogeita hamar eta hirurogeita hamar urte bitartekoa da. Patagonian zortzi ehun ale bizi omen dira baina guztiak aldi berean ez. Hiru urtean behin, balekumeak izaten dituzte, ondorioz, balekumeak hobeki zaintzeko golkoetara hurbiltzen dira. Ernalketari dagokionez oso teoria bitxia dago; hau da, emeak hainbat arrekin sexua izan ondoren, zein izango den sabelaldia aurrera eramateko esperma erabakiko du.

Penintsula barnean egingo daikezkeen ibilbide ederrekin jarraituz gero, ñanduak, marak, flamenkoak, itsas elefanteak, itsas leihoak, besteak beste, ikusiko ditugu.

Baleak Uruguaiko kostaldean

"Baleak eta euskaldunak" saioa egin ondoren, gure herriko baleez hitz egingo dugu.

Baleak ikustea Uruguaiko kostaldean ez da berria. XVII. Mendean, 1789an hain zuzen ere, Espaniako Erregeak Carlos IV-ak iparraldeko itsasoak balearik gabe gelditzen ari zirela ikusi zuenean, hegoaldera joatea erabaki zuen. Horrela, “Real Compañía Marítima” sortu zuen balea-gintza ustiatzeko Espaniak zituen kolonia guztietan.

1790ean baleen ugaritasunagatik konpainiaren sukurtsal bat jarri zuten Punta Ballenan eta Gorriti Irlan, Punta del Esten.

Urte haietan balea asko agertzen zirelako, gure itsasoan, arrantzaleek arrakasta handia zuten. Hainbesteko arrakasta izan zuen jarduera horrek, agintariek Maldonado Departamenduaren armarria aldatzeko baimena eskatu zuten1803an.

Lehenengo armarriak 1778an, itsas lehoi bat erakusten zuen, baina 1803tik balea bat azaltzen da.

Nahiz eta jarduera honek hemen ez zuen aurrera egin, baleek gure kostaldea bisitatzen jarraitzen zuten.

Orain dela urte batzuetatik hemen balea gehiago ikus daitezke, abuztutik azarora. Ehiza debekuari esker baleen populazioa hazten ari da eta hau, arrazoi bat izan daiteke, baina ez da bakarra. Uruguai, garai batean, baleentzat elkartzeko tokia izan zen, eta agian orain animaliak antzinako leku garrantzitsu horretara itzultzen ari dira.

Gainera, baleak animalia migratzaileak direla oso ezaguna da. Haiek Peninsula de Valdésetik, Argentinatik, Santa Catarinara, Brasilera, bidaiatzen dira.

Uruguai bi leku hauen artean dagoenez, bere kostaldean baleak elkartzen dira eta ugaldu egiten dira. Horrek garrantzi biologikoa gero eta gehiago ematen die gure urei.

Azken egun hauetan berri bitxi bat agertu da. Argentinako zientifikoek baleen portaera ikertzen dute eta aldaketa batzuk aurkitu dituzte. Peninsula de Valdés-en antxetek baleak eta kumeak gero eta gehiago erasotzen dituzte. 1974an baleen %1ek erasoa sufritu zuen eta 2008an %76k.

Hori, Uruguaiko kostaldean migrazioa gehitzearen arrazoi bat izan daiteke.

Arrazoia edozein delarik ere, abuztutik azarora baleak, (gehienak espezie Franca) helduak, gazteak, eta kumeak ikusten dira Rochan, Maldonadon, baita Montevideon batzuetan ere.

Ekologistak, turistak, eta natura maitatzen dutenak urtero aliegatzen dira baleak ikusteko irrikan

Benetan ederra da hain animalia ederra eta berezia ikustea itsasoan lasai lasai saltoka eta dantzan.

Nolakoak gara argentinarrok?

Argentinakoak oso arraza arraroa gara, eta herriko mutur batetik bestera paisaia, hitzen soinua eta esamolde desberdinak ikusi ahal izan arren denok bereizgarri berezi batzuk dauzkagu. Horietako batzuek hizkuntza eta nortasuna dira. Argentinako hizkuntzak argentinatarren emozioak eta egoerak erakusten ditu, “argentinismo”z beteta dago. Hizkuntza gaztelania baino informalagoa da, “tu” pertsonaren ordez “vos”erabiltzen da eta irain asko erabiltzen dira lagunen arteko berbetatan konfidantza eta ontasunak erakusteko. Gehienok oso berritsuak gara, eta Argentinazaleak baina batzuetan harroegiak.

Beste gauza berezia argitaratzeko “viveza criolla” (zorroztasun kreola) da, argentinakoek hori ospatzen eta premiatzen dute eta kasu gehienetan viveza criolla horrek beste pertsona bati kalte egitea inplikatzen du. Gauza txar asko badaukagu ere, onak ere baditugu; adibidez, oso familiakoak gara eta gure etxera beti gonbidatzen ditugu lagunak. Irekiak gara harreman berriak sortzeko, eta beti lagunekin gara.

Nola ikusten zaituztegu kanpotarrek euskal herritarrak?

Bueno ba, ez dakit, ni Bermeokoa naizelako, baina Argentinan jaio nintzen. Zergatik hori? Bermeokoak jaiotzen garelako nahi dugun lekuan. (uste dut barnetegit batean entzun nuela txiste hau).
Nik lehen irudi bat nuen euskaldunei buruz, mendian bizi zirela, astoarekin, ardiekin, artzainak zirela edo baserri batean bizi zirela. (gauza horiek nire arbasoek eta lagun zaharrek kontatu zizkidatelako). Jatorrak eta eskuzabalak eta, batez ere, egoskorrak.
Zintzoak, hemen Argentinan, esaera zahar bat daukagu; Euskaldunen hitza ziurtasuna emateagatik
Baina 1998an Euskal Herrira joan nintzen eta beste irudi bat ekarri nuen, nirea. Oso hiri modernoak dauzkate eta jendea jatorra dela uste dut. Banekien gauza asko Euskal Herriari buruz, baina, oroz gain, konturatu nintzen beste asko ez nekizkiela.
Osaba bat Euskal Herrira joan zen orain dela hamar urte eta ez zitzaion batere gustatu; gaur egungo gazteak, galduta daudela esaten du. Nik ez dakit hori, baina zaharrek beti esaten dituzte horrelakoak eta oker egotea espero dut.

Nolakoak gara txiletarrok?

Nolakoak garen txiletarrok? Nola ikusten gaituzten kanpotarrek? Nola ikusten dugun geure burua?

Ba, uste dut zaila dela deskribatzea, jende multzo guztien artean bezala, ez gara denok berdinak, baina, noski, badaude ezaugarri batzuk beste batzuk baino sarriagoak, edo behintzat badaude estereotipo batzuk.

Nire esperientziak dioenez (ikusi eta entzun dudan bezala) txiletarrok ahozabalak, muturrekoak, alferrak batzuetan eta lehiatsuak beste batzuetan, azkarrak, kokinak, azeriak, beldurtiak, kezkatiak, matxistak, gezurtiak, abegitsuak, lagun onak izateko ospe dugu. Nahasketa handia.

“Amerikako tigrea” gara. “Talca, Paris y Londres” esaten da (Talca Txileko herria edo hiria da). Arribistak ere bagara.

Nolakoak gara txiletarrok?

Nola ikusten gaituzten atzerritarrek gehienetan obsesio nazionala dela ematen du. “Eta ikusiko duzu / nola maite duten Txilen / adiskidea atzerritarra denean” esaten du abesti tradizionalak. Normalean, oso abegitsuak garela pentsatzea gustatzen zaigu txiletarroi. Ba hori herri txikietan edo Santiagotik kanpo izango da, Santiagon jendea ez baita hain irekia eta adiskidetsua. Adiskide ingeles batek pentsatzen du gu langileak eta serioak garela: kobreaz aparte, ez dugu baliabide natural handirik, eta guk dugun guztia gure lanaren fruitua da. Aldi berean, entzun dut exekutibo txiletarrak trebeak, baina harroputzak direla pentsatzen dutela Hego Amerikako beste herrialdetan.

Nolanahi ere, egia da gure herria eta gu, txiletarrok, oso ezezagunak garela, europarrentzat, esate baterako.
Nik uste dut kalekumeak, hirikoak, hotzagoak direla, beste herrietan bezala.
Hotzagoak eta harroputzak. Hegoaldekoak, berriz, beroenak eta abegitsuenak dira, beharbada, eguraldia hain ona ez delako. Txile betidanik bizitzeko leku gogorra izan da. Hemengo indigenek, Maputxeek, behin eta berriro suntsitu zituzten herriak eta hiriak. Lurrikarek ere askotan txikitu dituzte hiriak. Gure herria askotan berreraiki behar izan dugunez, solidarioak gara eta erakusten dugu une zailak izaten ditugun bakoitzean.

Nolakoak gara uruguaitarrok?

Uruguayko Oriental Errepublika oso gaztea da, gure jatorria oso ezaguna.

Lur honetara iritsi ziren etorkinek eta gelditu ziren indio gutxi batzuek eraiki zuten uruguayko gizartea.

Hasieran etorkin gehienak espainiarrak ziren, baita euskaldunak, portugaldarrak, Ingalaterrakoak ere. Gero, Italiakoak, frantziarrak, euskaldun gehiago, alemaniarrak, suitzarrak, eta abar.

Atseginak, adiskidetsuak, solidarioak dira gure topiko ezagunenak, hau esaten omen dute kanpotarrek.

Egia da gure herria oso irekia eta eskuzabala deka. Agian lehenengo

etorkinak bakarrik etorri zirelako eta elkarri laguntzen ziotelako.

Oso ohitura zabaldua da kanpotarrekin ongi moldatu eta laguntzea.

Bai nostalgikoak bai kexatiak ere, haien herritik deserrotzen ziren Europako etorkinen gurutzaketagatik.

Halaber, harro gaude gure urrezko iraganarekin, malenkoniatsuak eta nostalgikoak mito asko erabiltzen dugu gure identitate nazionala eraikitzeko: “Uruguay zilarrezko kikara”, “Amerikako Suitza”, “Maracana”.

XX. mendearen lehen erdian indartsuak ginen, autoestimu handia genuen. Gero mundua aldatu zen, gu ere bai eta mitoak denboran mantentzen dira.

Baina mitoak ez ezik, ongi hezitakoak eta kulturadunak izaten jarraitzen dugu.

Gure alfabetatze maila oso ona dela esaten da. Profesional, tekniko, eta artista askok arrakasta handia izaten dute kanpoan. Gure jendea ondo prestatuta dago eta oso trebea da, ondo moldatzen da bizimodu berrira eta kanpora joanez gero, oso solidarioa eta lagunartekoa izaten da.

Bai, ez gara batere puntualak, hori ere oso ezaguna da, baina xehetasun txiki bat besterik ez dela uste dut.

Nolakoak gara argentinarrok?

Nahiz eta bitxia iruditu, ez da erraza neure herriari buruz hitz egitea.
Dena den, uste dut gauza batzuk argentinarroi buruzko topikoak direla:

. Hasteko, esan behar dut Argentina hain handia denez, probintzia bakoitzak bere “nortasuna” daukala. Ziur nago Buenos Aireseko hirian bizi den dena ez dela Jujuyen bizi den bezalakoa. Hala ere, argentinar guztien antzeko ezaugarriak deskriba daitezke.

. Adibidez, nire ustez, argentinarrak nahiko sortzaileak dira. “Lo atamos con alambre” oso esaldia ezaguna da hemen, eta esaten dudana ondo erakusten du: arazo bat badago, argentinar batek nola konpondu jakingo du ziur asko. Inprobisatzea ez da arazoa argentinarrentzat.
. Jakina, batzuetan (ia ia beti esango nuke) exageratzen da, eta DENA inprobistatzen dute. Horregatik gauza asko gaizki egiten dira (politikan, heziketan, etab.)
. Argentinarrek umore ona dute gehienetan, eta irekiak ere badira. Gainera, ozen hitz egiten dute. Geroago, esango nuke lotsagarria izatea ez dagoela modan, jaja.
. Hemengo jendea oso desegituratua da. “Yo te llamo” edo “ya nos vamos a juntar a comer un asadito” oso esaldi normalak dira baina oso gutxitan gauzatzen dira. Suitzan bizi den lagun batek esaten zidan: “hemen dena planifikatuta dago. Lagun bat afaltzera gonbidatuz gero, gutxienez hilabete bat lehenago abisatu behar diot! Eta “después te llamo” esaten baduzu, deitu; bestela zer gertatu den galdetuko dizute eta!” jaja. Argentinan, hain zuzen ere, kontrakoa gertatzen da.
. Desegituratua izatea arduragabetasunetik hurbil dago: askotan argentinarrek ez dute agindutakoa betetzen.
. Beharbada oker nago, baina uste dut argentinarrek beti adeitsuak izan nahi dutela. Alegia, zerbait gustatu ezean, esatea asko kostatzen zaie, eta beti itzulinguru bat egiten dute.

Laburbilduz, iruditzen zait argentinarrak ezagutzeko Argentina bisitatzea onena dela (benetan, ez zait beste gauza bat esatea bururatzen, jaja).

Nolakoak gara argentinarrok?

“Ortega y Gasset” ek dioenez, Argentinarrak gaztelania hitz egiten duten Italiakoak dira; soldata estatu batuarrak nahi dituzte, eta ingelesak bezala bizi izan nahi dute; elkarrizketa frantziarrak esaten dituzte eta senegaldarrek bezala botoa ematen dute. Ezkerrak bezala pentsatzen dute eta burgesak bezala bizi dira. Ekintza (Emprendinmiento) kanadarra laudatzen dute eta erakunde boliviarra dute. Orden suitzarra miresten dute eta desordena turisiarra praktikatzen dute.

Ni bere iritziarekin ados nago, Argentinako guztiok mundu bikoan bizi garelako. Adibidez negarrez,hasita musika egiten dugu, tango bezala. Eta beste batzuen musikari barre egin diogu. . Nahiz eta gauza serioei buruzko txantxak egin, txisteak benetan hartzen ditugu.

“Freud”engan sinesten dugu, ametsaren interpretazioan eta baita horoskopo txinoan ere. Medikuarengana joaten gara eta sendatzailearengana ere joaten gara.

Ez guk ez dugu gure ilusioak uzten, ez gure desilusioa ikasten ez dugu.

Guk gure ilusioari eusten diogu eta ez dugu gure desilusioetatik ikasten.

Gurekin inoiz ez eztabaidatu!!!!!!Argentinarrok denetik dakigu eta, eta denari buruz ematen dugu iritzia

Indibidualki , atsegin eta azkarrak gara, baina taldean egoten garenean, baita jasanezinak ere; garrasi gehiegi egiten dugulako.

Argentinar bakoitza jenioa da, horregatik argentinarrak elkartzea erraza da, baina biltzea ia ezinezkoa.

Kontraesanak maite ditugu. Honela, emakume ederrari barbara deitzen diogu, eta jenioari astakirtena. Munduko herri bakarra gara “ez”ez hasten dituguna esaldiak( que empezamos las frases con no). Esaterako, norbaitek eskerrak ematen dizkigunean, erantzuten diogu: ez, ez horregatik.

Nolakoak gara argentinarrok

Julián Marias filosofo espainiarrak oso ondo ezagutzen gaitu argentinarrok eta maitasun handiz zera esan zuen gutaz:

Argentinarrak zuen arten daude, baina ez dira zuek bezala.
Ez saiatu ezagutzen, bere arima bi munduan bizi delako.
Ergentinarrek kopa batean poza eta mingostasuna edaten dituzte.
Beren negarra musika egiten dute, tangoa, eta bestearen musika, barrea. Txisteak serioski hartzen dituzte, eta gauza serioak, txantxetan.
Batzuetan sendagilea bisitatzen dute, eta batzuetan petrikiloa ere bai.
Bere ilusioei ez diete uko egiten, baina ez dute beren etsipenetik ikasten
Dena buruz dakite eta iritzia ematen dute. Kafe-mahai batean eta telebistako programa batean guztia konpontzen dute.
Argentinarrek, bidaia egiten dutenean, asko erosten dute ( ejem, ejem....)
Banan-banan, azkarrak eta atseginak dira, baina taldean jasanesinak eta lehiakorrak dira. norbera jenio bat da, eta jenioak, haien artean ez dira ongi moldatzen; horregatik da erraza argentinarrak biltzea; bat egitea, berriz, ezinezkoa.
Argentinar batek munduan asko lortzen du, baina ez du beste argentinarren txalorik lortuko.
Mutur batetik bestera bere iritziarekin eta bere ekintzarekin joaten dira, oso neurrigabeak dira.
Eztabaidatzen dutenean, ez dute esaten: “ez nago ados”, “zu oso okertuta zaude” baizik.
Emakume polita bati “barbara” deitzen diote, erudito bati “piztia” eta futbolari bati “jenio”.
Argentinarrek ezin dute errealitatea eta beren irudipena bereizi.

barregarri geratzeko beldurra dute baina bereari ”liberatuak” bezala deskribatzen dute beren burua. Handinahiak dira, baina eskuzabalak eta jasanberak direla uste dute.
Argentinarrak gaztelaniaz hitz egiten duten italiarrak dira; soldata iparramerikarrak nahi dituzte eta ingelesek bezala bizi izan. Hitz frantsesak esaten dituzte eta senegaldarrek bezala botoa ematen dute. Ezkerrekoek bezala pentsatzen dute eta burgesak bezala bizi izaten dira.

La Quintrala

Txilen badaude elezahar asko, Chiloé uhartean, batez ere. Agian, Chiloe-ko istoriotxo ezagunena da El Caleuche, itsasoan agertzen den itsasontzi mamua. Zoritxarrez ez dakit asko Txileko elezaharrei buruz, baina badago kontutxo interesgarria historia eta fikzioaren nahasketa. La Quintrala du izena edo ezizena eta benetako emakumea zen. Bere egiazko izena Catalina de los Ríos Lisperguer zen. Espainiarren, alemaniarren eta indigenen ondorengoa zen eta XVII. mendean bizi zen, Txileko koloniako familia aberatsenetako baten kidea. Ospetsua eta ezaguna da bere aberastasunagatik eta bere bihozgabekeriagatik.

Hilketa batzuk eta tratu txarrak leporatu zizkioten.

“Ñandú Guazú Pyporé” elezaharra

Uruguayn ez daukagu pertsonai mitologikorik. Badauzkagu elezahar asko.
Guztiaren eta guztien jatorria elezaharrekin azaltzen zen.

Hau da “Ñandú Guazú Pyporé” elezaharra.

Bana Orientalgo belazean, Argentinako panpan eta Txileko hegoaldean animali sakratua ostruka zen. Gure Charru-ek “berá” izendatzen zuten.
Berá-ren dotoretasunak eta abiadurak Charru-en mirespena pizten zuen.
Bere lumak babesle espiritualak deitzeko erabiltzen zituzten.
Halabera Berá-ren arraultzak janari nagusia ziren.
Gure lurrera guarani-ak Espainakoak baino lehenago ailegatu ziren merkataritza egitera ez ezik, peregrinazioa egitera ere etortzen ziren.
Horrela, berá ezagutzen zuten eta “ñandú guazú” (abere sakratu handia) izena jarri zioten (*)
Ñandú izena zabaldu zen eta gaur egunera iritsi da, gure paisanoek guarani hizkuntza charru-ena baino gehiago erabiltzen zutelako.
Charru-en elezaharrak esaten du berá-k madarikazioagatik ez dezaketela hegaz egin, lurrean gelditzera bortxatu zituztela.
Behin batez, antzina, Ñandú aitonak espiritu onei baimena eskatu zien zerura joateko mezua grabatzera.
Honela Ñandú aitonak bere azken bidaia egin zen zerura. Izarren artean ibili zen, non bere aztarma utzi zuen: Charru-ak eta bidaiariak gidatzen dituen lau puntu argitsu : “Ñandú Guazú Pyporé”
Europatik etorriko itsas-gizonek “Cruz del Sur” izendatu zuten.


(*) Ñandú-k guaraniz armiarma esan nahi du. Armiarma eta armiarma-sarea sakratuak ziren guaranientzat, horregatik charru-en animali sakratuari ñandú guazu (armiarma handia) jarri zioten

Caleuche ontzia

Beno hemen, Txilen, badago mitologia asko, Bai iparraldean bai hegoladean; hiriburuan, berriz, “Mito urbano-ak” bakarrik daude kasu gehienetan.

Txileko hegoaldean badago Irla oso berezi bat, mito arraroz betea, hau da : Txiloe, hara heltzeko aldaontzi bat hartu behar duzu, ez dago beste biderik hara heltzeko, beraz gure orainaldiko mundutik at dago arlo askotan, beno:

Badago istorio berezi bat atsegin dudana, “El Caleuche” da, Ontzi fantasma bat da.

Garai batean Txilera pirata asko etortzen zen, bere altxorrak gordetzera, beraiek lurperatzen zituzten bere altxorrak, orokorrean hondartzetan, beraz denbora pasatu eta gero beraiek berriro etortzen ziren horiek bilatzera.

Urteak joan urteak etorri, pirata gehienak hil egin ziren eta utzi zituzten gorderik altxorrak. Baina “Txiloe”-ko Isla Granden jendeak gaur egun ere ikusten omen du ontzi berezi bat, Ontzi fantasma. Egun hodeitsu batzuetan ikus omen daiteke eskifaia nabigatzen, eta ontzi horretatik hurbil bazaude tripulazioak arrapatuko zaitu eta zurekin alde egingo dute itsasora, eta , noski, betiko desagertuko zara.

Eta bestealdetik lurrean bazaude eta altxor bat aurkitzen baduzu, bertan utzi behar duzu hori , ikutu gabe,(ia beti urrezko txanponak dira, kutxa batean sarturik) bada dirua gastatzen baduzu oso aberatsa izatera hel zaitezke, baina beti ezerbait txarra pasatuko da zure bizitzan, orokorrean zorigaitz bat eta txiroa izango zara eta, azkenik, hil, nahi baino lehenago hil.

“Caleuche” da Ontzi fantasmaren izena, eta benetan, Txiloe-ko jende askok erraten du ikusi dutela gutxienez behin bere bizitzan.

Alkandora zuria

Argentinan ez dago Euskal Herrian adina pertsonaje mitologiko, Argentina Euskal Herria baino berriagoa delako, uste dut.
Nahiz eta oso pertsonaje mitologiko gutxi ezagutu, batzuen batzuk aipatu ditzaket. Adibidez:
FUTREA: Gizona zen, goi-mendietan bizi zen eta mendi zaintzailea zen. Gauean agertu zen pertsona bati bakarrik zegoenean. Ez dut ezagutu istorio osoa.
Baina nik mezu honetan familiako pertsonaia irreal bati buruz idatziko dut.

“ALKANDORA ZURIA”

Txikitan, amonaren etxe ondoko lugorri batean, nire neba-arrebak eta gure lehengusu-lehengusinak eta ni, beti jolasten ginen.
Astero larunbat arratsaldean, egur eta kartoizko txabola bat eraikitzen genuen.
Hori asko gustatzen zitzaigun. Baina, behin batean, eguzkia ezkutatu zenean, seskadi batean, alkandora zuri bat mugitu zela ikusi genuen. Alkandora mugitu egiten zen, baina ez genuen inor ikusi.
Denok lasterka joan ginen amonaren etxeraino eta oihuka sartu ginen.
Gure arbasoekin joan ginenean lugorrira……… Aizu!!! Gure txabola hondatuta zegoen, baina …….alkandora zuria ezin genuen aurkitu.
Horrela, larunbata joan larunbata etorri, gure txabola berriro eraiki genuen, baina…. bukatuta zegoenean, biharmunean beti hondatuta agertze zen.
Egin zuena, alkandora zuria zela, pentsatzen genuen.
Azkenean, nahiko denbora pasa zen, nork egiten zuen hori, konturatu ginen arte.
Oso osaba barregarria zen, baina guretzat oso gaiztoa ere bai.

Limay, Neuquen eta Raihue

Limay eta Neuquen aborigenak ziren, oso lagunak ziren.

Limay Patagoniaren Iparraldean bizi zen eta Neuquen Patagoniaren hegoaldean. Haien aitak Jauntxoak ziren , txabolan bizi ziren, beren ohiturekin.
Behin batean guanaco ehizan zebiltzanean, lagunek abesti eder bat entzun zuten , eta neska polit bat kantatzen agertu zen . Neskaren izena
Raihue zen. (hitz Mapuchea: lore kapulu esan nahi du)
Bi lagunak Raihuekin maitemindu ziren, horregatik elkarrengandik urrundu egin ziren .
Lagunen gurasoek kezka handia zuten eta sorgin batengana joan ziren arazoa konpontzeko .
Emakume aztiak esan zien galdetzeko neskari zer nahi zuen.
Gurasoek aholkuak segitu zituzten eta Raihueri galdetu zioten.
Neskak esan zien itsasbarkilo berezia bat nahi zuela, itsasoaren murmurio entzuteko.
Gurasoek pentsatu zuten mutilek Futalafkenera joan behar zutela, eta
oparia lehenengo ekartzen zuen mutila neskarekin ezkonduko zela.
Orduan, sorginak Limay eta Neuquen ibai bihurtuz ituen.

Ibai Limay iparrldetik eta Ibai Neuquen hegoaldetik laster itsasora (Atlantiko) joan ziren, itsasbarraskiloaren bila.
Haizea (Curef) ofendituta zegoen inork ez zuelako kontsultatu bidaia egiteko, orduan mendekatu zuen eta neskari gauza txarrak esan zizkion.
Denbora pasa eta gero Limay eta Neuquen ez ziren itzultzen.
Raihue damutu eta triste zegoen , mutil maiteak ez ziren agertzen, orduan Laku altu batera joan zen . Han Nguechenei (Todopoderoso ) bere bizitza eman zion mutilak itzultzeko.

Nguechenek neska landare eder bihurtu zuen. Michay (Calafate)landare horrek lore politak eta fruitu goxoak zituen,
Haizeak (Curef) gaztei kontatu zien neskari zer gertatu zitzaion. Bi lagunek triste besarkatu zuten elkar eta bat-batean Ibai Beltza bihurtu ziren, Ozeano AtlantiKora joateko.
Istorioa hau polita da. Limay ibaia eta Neuquen ibaia Argentinako Patagonian daude eta biak elkartzen diren lekuan sortzen da ibai Beltza.

Yerba matearen ehiztaria

Gauez, ilun zenean “Yacy”k zeruan pasatuz, zerutik basoak ikusten zituen, urmaelak, ibaiak eta zingirak.

Egun batean, Yacik, Arairekin batera (hodeiarekin), “Kuaray”ri (eguzkiari) baimena eskatzea erabiki zuen lurrera jaisteko.

Hasieran “Kuaray”k ezetz esan zien, baina ondoren baimena eman eta joaten utzi zien. Horretarako baldintza bat jarri zien: ikusezinak izando ziren, baina gizatiarrek adinako kalteak izango zituzten arrisquen aurrean.

Horrela, egun batean, iluna iritsi zen, eta “Arai”rekin, zerutik ikusten zituzten tokiak bisitatu zituzten. Amaraunak egiten zituzten armiarmak behatu zituen, ibaiaren ur hotza sentitu zuten, euren eskuaz lur gorria haztu zuten.

Biak zor gelditzen ari ziren, eta horregatik ez zezaketen “Yaguarete”ren presentzia ohartu. “Yaguarete” k haiei segitu zien, isilka-misilka. Katukia goseak zegoen eta jan nahi zuen. Orduan emakumeak harrapatu nahi zituen, harramazkada batekin. Baina ehiztari gazte batek hori egitea galarazi zion. Bere geziak yaguaretea hil zuelako.

Emakumeak ikusezinak zirenez, hesitaría ez zen konturatu arriskutik salbatu zituela.

Gazte nekatuak zuhaitz-azpian atseden hartzea erabaki zuen. Eta loak hartu zuen

Arropa zuriak janzten zituzten jainkosak ehiztariren ametsean sartu ziren, eta hitz egiten hasi ziren. Yacyk bere tribura heltzen zenean, tribu-sarrerran zuhaixka bat aurkituko zuela esan zien. Eta bere hostoekin nola pestatu behar zuen infusioa ere bai.

Infusioaren helburua pertsonak elkartzea zela ere esan zien.

Esnatzean, eta bere etxera itzultzean, ehiztariak zuhaixka ikusi zuen, kanpamenduko sarreran. Eta jainkosak emandako jarraibideaz, kuia hutsune bat hartu ondoren, hostoak txikitu zituen, eta kalabaza-barruan jarri eta gero uraz bete zuen. Edari hori edan zuen kanabera txiki batekin. Arin-arin, edaria beste batzuekin erdibanatu zuen.

Horrela jaio zen matea, bake eta senidetasunaren sinboloa bezala, laguntasuna sustatzeko.

MENDOZAKO MITO EZAGUNENA: “EL FUTRE”.

Nahiz eta bertsio desberdinak egon, ezagunena hau da:

Kontatzen denez, Futreren istorioa XX. mendearen hasieran jaio zen, Puente del Incan, Txile eta Mendoza arteko trena eraikitzen ari zirenean.

Denok dakigu Argentinan “tren” eta “ingeles” hitzek harreman handia dutela elkarrekin, Argentinako lehenengo trenak Ingalaterrako enpresa batzuek eraiki zituztelako. Beraz, Txile eta Mendoza arteko trena (“el tren trasandino”) ez zen salbuespenA izan eta langileei soldatak ordaintzen zizkieten arduraduna ingelesa zen.

Pertsona hori beti dotore jantzita ibiltzen omen zen, eta langileek “futre” deitzen zioten, Txilen hitz honek “dotore” esan nahi baitu.

Gau ilun eta hotz batean, mendi erdian, Futre hil zuten eta langileen dirua lapurtu zioten. Gorpua ez zen inoiz aurkitu.

Momentu hartatik, gau batzuetan Futre ikus daiteke mendietan, beti dotore jantzita, baina bururik gabe.
Askok diruaren bila dabilela eta ez duela kalterik egiten esaten dute. Besteek, berriz, Futrek esku batean beure burua eta bestean aizkora bat daramatzala esaten dute. Areago, norbait bere bidean gururatzen bada, herio-mehatxua egiten diela ziurtatzen dute.