Chaltén mendixka

Chaltén Mendixka, Tehuelcheen hizkuntzan.. Mendixka honen tontorrean jarri zen Elal, geure heroia (Patagoniatarrena), bere zisneak lagunduta. Geroago, gizon txuriak mendixka berrizendatu zuen: Fitz Roy..

Tehuelcheak Patagonian bizi ziren biztanle ibiltariak dira. Patagonian zehar zebiltzan ñanduak eta guanakoak ehizatzen. 1871 urtean Ingalaterrako itsastar bat saiatu zen haiekin bizitzen urte betez.Trebakuntza honetatik sortu zen “La vida entre los patagones” Tehuelcheen ohiturak eta bizitza ezagutzeko oinarrietako bat. Herri jatorrizkoa izateagatik tehuelcheek irudimen handia zeukaten eta ez zuten garatzeko aukera alferrik galtzen utzi:

Tehuelcheen elezaharren arabera, garai batean, ez zegoen ez lurrik, ez itsasorik, eguzkirik, ilargirik...

Horren erdian Kóoch bizi zen.
Inork ez daki zergatik bat-batean Kóoch bakarrik sentitu zen eta negar egiten hasi zen. Hainbeste negarrez eginez gero itsasoa sortuko zela pentsa dezakegu…bai, horrela jaio omen zen ozeanoa. Kóoch itsasoak itoko zuela konturatu zenean negarrari utzi eta hasperen egin zuen. Badirudi hasperen sakon hura lehenengo haizea izan zela.

Xáleshen, Tehuelceen eguzkia, Itxaso gainean altxatu zen eta badirudi pasaia argitu zuela.

Ekik (eguzkiaren izen zaharra) hodeiak sortu zituen, zeruan ibiltzeko. Haizeak hodeiak ukitzeagatik toparazten zituen elkarrekin. Trumoiekin Kexatu egiten ziren hodeiak
Horrela Kóochek denbora dezente eman zion egite nagusiari: itsasotik uharte handi bat atera zuen eta honen gainean jarri zituen animaliak, txoriak, arrainak eta zomorroak. Haizeari, eguzkiari eta hodeiei Kóochek egin zuena asko gustatu zitzaien eta irautera behartu zuten: ekik argitzen eta berotzen zuen lurra, hodeiek euria ematen zuten, haizea gutxi agertzen zen, dena bikaina. Primeran zihoakion lana!

Egia esan, sartzaileak ametsa bete zuelakoan alde egin zen itsasotik. Eta joan eta joanzuen inoiz bueltatuko ez zen lekura iritsi zen.

Horrelatsu jarraitu zuten gauzek, baina Tonsen semeak (erraldoiak) jaio ziren halako batean..iluntasuna..
Egun batean hauetako bat Noshtexek, Teo hodeia harrapatu eta haitzulo batean hertsi zuen. Ahizpak honen bila zebiltzan, baina inork ez zuen ikusi. Haserre sekulako ekaitza eragin zuten. Urak dena apurtu zuen... Hiru egun eta gau pasa eta gero Xáleshen zergatik haserre zeunden jakiteko asmoz hodeiengana joan zen. Gertatuez konturatuta, ikusmugarantz joan eta Kóochi kontatu zion, eta Kóochek erantzun zion;
-Ez dirudit ondo Teo harrapatu zuena zigortu jasoko du, zioen.

- Ez zait ondo iruditzen. Teo harrapatu duenak merezi duen zigorra jasoko du!- esan zuen.

-Haurdun denez gero, ume hau bere aita baino indartsuagoa izango da.

Hurrengo goizean ekinek esan zien hodeiei eta hauek Xóchemi kontatu zioten, haizeak ere berria zabaldu zuen. Eta txingoloak guanakoari kontatu zion , guanakoak ñanduari, ñanduak azeriari,azeriak koldarrari, eperrari,pumari. Xóchem mezua bidali zuen erraldoien kobazuloetara, ez uzteko inor jakin gabe.
Nóshtexek Kóochen hitzak entzun zituen, eta beldurraren beldurrez geratu zen Teoren umeagatik. "hilko ditut" esan zuen. Teok lo egiten zuen bitartean kolpea eman zion, atera zion umea, eta hori ikusi gabe hil zuen Teo.
Baina norbaitek entzun hori guztia entzun eta ikusi zuen. Ter-Werr zen, haizpe lurrean bizi zen tuco-tuco bat. Honek umea salbatu omen zuen, moustroari behatzean kosk eginda. Gero umea ezkutatu zuen, behin behineko ezkutalekua zen hura; izan ere, Nóshtex umearen bila zebilen.
Horrela Terr-Werrek animaliei laguntza eskatu zien.
Diotenez, animalien artean Kíusek Kóochek sortutako beste lurra ezagutzen zuen, eta umea hara bidaltzea komenigarria zela iruditu zitzaion.
Terr-Werrek eraman zuen aintzira batera eta animali batzuek lagunduta joateko asmoa zuten.

Baina usteak erdia ustel. Nóshtexek dena jakin zuen eta umearengana joan zen, baina pecho-coloradoren kanta liluragarriek pixka batean atzeratu zuten. Orduan, zisne bat igeri hurbildu eta gainean hartu zuen umea. Gaiztoak txori zuri bat ikusi zuen zeruan. Bere gainean aldendu zen Kóochelek babestua “ALAL”, Patagoniako lurren salbatzailea.

Fuentea: Leyendas de la Patagonia, Arnoldo Canclini compilador, Planeta Editoriala.